ikdestek
İşten Çıkarılma Durumunda Çalışanın Yasal Hakları Nelerdir, kıdem, ihbar tazminatı, işe iade ve yasal güvencelere dair bilgiler vermektedir.
İşten Çıkarılma Durumunda Çalışanın Yasal Hakları Nelerdir? (2025 Kapsamlı Rehber)
İşten çıkarılmak, şüphesiz her çalışan için stresli bir deneyimdir. Ayrıca zorlayıcı da olabilir. Bu süreçte hem maddi hem de manevi olarak ayakta kalabilmek için yasal haklarınızı bilmeniz büyük önem taşır. Peki, bir çalışan işveren tarafından işten çıkarıldığında hangi yasal haklara sahip olur? Bu kapsamlı rehberde önemli bir soruyu ele alacağız: İşten Çıkarılma Durumunda Çalışanın Yasal Hakları Nelerdir? Konuyu Türkiye’deki iş hukuku çerçevesinde inceleyeceğiz. Ek olarak, 2025 yılı güncel bilgilerini detaylıca sunacağız. Amacımız, bu zorlu süreçte haklarınızı korumanız için size yol göstermektir.
İşveren Tarafından İş Akdinin Feshi: Temel Kavramlar
Öncelikle, işverenin iş sözleşmesini sona erdirme (fesih) biçimlerini anlamanız gerekir. Çünkü çalışanın hakları, feshin türüne göre değişiklik gösterebilir. Şimdi bu kavramlara daha yakından bakalım.
Geçerli Nedenle Fesih
İşveren, belirsiz süreli iş sözleşmesini geçerli bir sebebe dayanarak feshedebilir. Bu sebepler işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından kaynaklanabilir. Yahut işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden de doğabilir. Bu tür bir fesih, özellikle iş güvencesi kapsamındaki çalışanlar için önemlidir. İşveren, fesih bildirimini yazılı olarak yapmalıdır. Ayrıca, fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmelidir.
Haklı Nedenle Derhal Fesih (İş Kanunu Md. 25)
İş Kanunu’nun 25. Maddesi işverene belirli durumlarda bir hak tanır. Bu hak, iş sözleşmesini derhal (bildirim süresi tanımadan) feshetmektir. Bu durumlar genellikle şunlardır:
- Sağlık sebepleri: İşçinin kendi kastından bir hastalığa yakalanması bu kapsama girer. Derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalık veya engellilik durumu da neden olabilir.
- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri: İşçinin işvereni yanıltması bir sebeptir. Şeref ve namusuna dokunacak davranışlarda bulunması da buna dahildir. İşyerinde hırsızlık yapması, cinsel tacizde bulunması veya işe sarhoş gelmesi de haklı fesih nedenidir. Üstelik, devamsızlık yapması da bu gruba girer.
- Zorlayıcı sebepler: İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebep ortaya çıkarsa, işveren sözleşmeyi feshedebilir.
Bu hallerde işveren, genellikle kıdem tazminatı ödemez. Ancak, bazı sağlık sebepleri ve zorlayıcı sebepler bu durumun istisnası olabilir. Yine de, durumun gerçekten haklı neden olup olmadığını yargı belirleyebilir.
Geçersiz Fesih / Haksız Fesih
Eğer işveren, iş güvencesi kapsamında bir çalışanın iş sözleşmesini feshederse durum değişir. Geçerli bir neden göstermeden veya gösterdiği nedenin geçerli olmadığı anlaşılarak yapılan fesihler geçersiz sayılmaktadır. Benzer şekilde, haklı bir neden olmaksızın yapılan derhal fesihler de haksız fesihtir. Bu durumlar çalışana çeşitli haklar doğurur.
İşten Çıkarılma Durumunda Temel Çalışan Hakları
İşveren iş sözleşmenizi feshettiğinde, çeşitli yasal haklara sahip olursunuz. Bu haklar feshin türüne ve koşullara bağlı olarak değişir. İşte başlıca haklarınız:
1. Kıdem Tazminatı Hakkı
Kıdem tazminatı, işten çıkarılan çalışanın en temel haklarından biridir. Bu hakka sahip olmak için bazı koşulları sağlamanız gerekmektedir. Öncelikle, aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olmalısınız. İkinci olarak, iş sözleşmeniz İş Kanunu’nda belirtilen şekilde sona ermelidir. Örneğin, işverenin haklı bir neden olmaksızın feshi veya geçerli nedenle fesih durumları buna örnektir. Emeklilik ve askerlik gibi durumlar da kıdem tazminatına hak kazandırır. Ancak, işveren İş Kanunu Md. 25/II (Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller) kapsamında haklı nedenle derhal fesih yaparsa, genellikle kıdem tazminatı ödemez. Kıdem tazminatının nasıl hesaplandığını ve güncel tavan miktarını öğrenmek önemlidir. Bu konuda detaylı bilgi ve örnek hesaplamalar için Kıdem Tazminatı Hesaplama Robotu 2025 başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
2. İhbar Tazminatı Hakkı
İşveren, belirsiz süreli iş sözleşmesini feshederken yasal bildirim sürelerine uymak zorundadır. Bu süreler çalışanın işyerindeki kıdemine göre İş Kanunu Md. 17’de belirlenmiştir. Şayet işveren bu sürelere uymazsa, çalışana ihbar tazminatı ödemesi gerekir. Bu tazminat, bildirim süresine ilişkin ücret tutarındadır. Bildirim süreleri şöyledir:
- 6 aydan az çalışanlar için: 2 hafta
- 6 aydan 1.5 yıla kadar çalışanlar için: 4 hafta
- 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışanlar için: 6 hafta
- 3 yıldan fazla çalışanlar için: 8 hafta
Fakat, işveren iş sözleşmesini İş Kanunu Md. 25’e göre haklı nedenle derhal feshetmişse, ihbar tazminatı hakkınız doğmaz.
3. Yıllık İzin Ücreti Hakkı
İşten çıkarıldığınız tarihe kadar hak edip kullanmadığınız yıllık izin günleriniz olacaktır. Bu durumda, bu izinlerin ücretini işverenden talep etme hakkınız vardır. İşveren, yıllık izin ücretini iş sözleşmenizin sona erdiği tarihteki son brüt ücretiniz üzerinden hesaplar.
4. İşsizlik Maaşı Hakkı
Belirli koşulları sağlarsanız, işten çıkarıldıktan sonra İŞKUR’dan işsizlik maaşı alabilirsiniz. Temel koşullar şunlardır:
- Kendi istek ve kusurunuz dışında işsiz kalmak.
- Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak.
- Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak.
Başvurunuzu, hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde İŞKUR’a yapmanız gerekir.
5. Kötü Niyet Tazminatı
Eğer iş güvencesi hükümlerinden yararlanamıyorsanız, bazı durumlarda kötü niyet tazminatı talep edebilirsiniz. Örneğin, işyerinde 30’dan az işçi çalışıyorsa veya 6 aydan az kıdeminiz varsa bu kapsama girebilirsiniz. İşveren iş sözleşmenizi kötü niyetli olarak feshetmişse (mesela, sendikal faaliyetleriniz nedeniyle), ihbar süresinin üç katı tutarında bu tazminatı isteyebilirsiniz.
6. Ayrımcılık Tazminatı
İşveren, iş sözleşmesini ayrımcı sebeplere dayanarak feshedemez. Dil, ırk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri veya hamilelik gibi nedenler buna örnektir. Doğum, din, siyasi görüş ve benzeri sebepler de ayrımcılık kapsamındadır. Böyle bir durumda, çalışan dört aya kadar ücreti tutarında uygun bir tazminat talep edebilmektedir.
İşe İade Davası Hakkı (İş Güvencesi Kapsamındakiler İçin)
Türkiye’de belirli koşulları taşıyan çalışanlar iş güvencesi kapsamına girer. Bu koşullar genellikle şunlardır:
- İşyerinde 30 veya daha fazla işçi çalışıyor olması.
- Çalışanın en az 6 aylık kıdeminin bulunması.
- Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor olması.
- İşletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları gibi belirli pozisyonlarda olmaması.
Eğer bu kapsama giriyorsanız ve işveren iş sözleşmenizi haksız yere feshettiyse, dava açma hakkınız doğar. Geçerli bir sebep göstermeden veya gösterdiği sebebin geçerli olmadığı düşüncesiyle yapılan fesihlerde bu hak kullanılmaktadır. Fesih bildiriminin size tebliğinden itibaren bir ay içinde arabulucuya başvurmalısınız. Anlaşamama durumunda ise İş Mahkemesi’nde işe iade davası açabilirsiniz. Davayı kazanırsanız, işveren sizi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. Şayet işveren sizi işe başlatmazsa, mahkemenin belirleyeceği bir tazminat öder. Bu tazminat genellikle 4 ila 8 aylık ücretiniz tutarındadır. Ayrıca, boşta geçen süre için de en çok 4 aya kadar ücret ve diğer haklarınızı alırsınız.
İşten Çıkarılma Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
İşten çıkarılma sürecinde haklarınızı korumak için dikkatli olmanız önemlidir. Öncelikle, işveren fesih bildirimini size yazılı olarak yapmalıdır. Fesih nedenini de açık ve kesin bir şekilde belirtmelidir. İkinci olarak, işveren sizden ibraname imzalamanızı isteyebilmektedir. İbraname, tüm haklarınızı aldığınıza dair bir belgedir. Tüm alacaklarınız (kıdem, ihbar, yıllık izin vb.) tam olarak ödenmeden ibraname imzalamayın. İçeriğini dikkatle okuyun. Baskı altında hissettiyseniz veya şüpheleriniz varsa bir hukukçuya danışın. Üçüncü olarak, işten ayrılırken işverenden çalışma belgenizi talep edin. Bu belge işin türünü ve süresini gösterir. Son olarak, tüm belgelerinizi dikkatle saklayın. İş sözleşmeniz, ücret pusulalarınız, fesih bildiriminiz ve varsa uyarı yazılarınız bu belgeler arasındadır.
Haksız veya Usulsüz İşten Çıkarılmaya Karşı Atılabilecek Adımlar
Eğer işten çıkarılmanızın haksız veya usulsüz olduğunu düşünüyorsanız, yasal yollara başvurabilirsiniz. İlk adım olarak, arabulucuya başvurmanız gerekir. İşe iade talepleri, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi birçok işçi alacağı için bu zorunludur. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa, “anlaşamama son tutanağı” ile birlikte İş Mahkemesi’nde dava açabilirsiniz. Ancak, dava açma sürelerine (hak düşürücü süreler ve zamanaşımı) dikkat edin. İş hukuku karmaşık bir alandır. Bu nedenle, bir iş hukuku avukatından veya sendikanızdan (varsa) destek almanız haklarınızı tam olarak korumanız açısından kritik önem taşır.
Emeklilik Nedeniyle İşten Ayrılma ve İşten Çıkarılma Farkı
Çalışanın iş ilişkisinin sona erme şekilleri farklılık gösterir. İşten çıkarılma, genellikle çalışanın iradesi dışında, işveren kararıyla gerçekleşir. Bu durum, haklı veya geçerli bir nedene dayanabileceği gibi, haksız da olmaktadır. Buna karşılık, emeklilik nedeniyle işten ayrılma farklıdır. Çalışanın belirli yasal şartları (prim günü, sigortalılık süresi vb.) yerine getirerek kendi isteğiyle işten ayrılmasıdır. Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesi gibi özel durumlarla işten ayrılmanın koşulları ve buna bağlı haklar (örneğin, EYT’de kıdem tazminatı hakkı) farklılık gösterir. Bu tür ayrılıklar çalışanın kendi inisiyatifiyle gerçekleşir. Bu konuda daha fazla bilgi için EYT ile İşten Ayrılanların Hakları başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
İşten Çıkarılma Durumunda Çalışanın Haklarınızı Bilin ve Koruyun!
İşten çıkarılma, zorlu bir süreç olsa da, yasal haklarınızı bilmek önemlidir. Doğru adımları atmak bu süreci daha yönetilen hale getirmektedir. İş Kanunu, çalışanları işveren karşısında koruyan birçok düzenleme içerir. Bu nedenle, haklarınızı öğrenmekten çekinmeyin. Gerekirse yasal yollara başvurmaktan da kaçınmayın. Unutmayın, en doğru bilgiyi ve yönlendirmeyi her zaman bir iş hukuku uzmanından alabilirsiniz. Sonuçta, bu süreçte bilinçli olmak, geleceğinizi daha güvenceli bir şekilde planlamanıza yardımcı olacaktır.
