İş Sözleşmesi Hazırlama Rehberi

iş Sözleşmesi Hazırlama Rehberi: yasalara uygun, eksiksiz ve koruyucu bir iş sözleşmesi hazırlamanın tüm adımları ve ipuçlarını içermektedir.

İş Sözleşmesi Hazırlama Rehberi: Türler, Önemli Maddeler ve Püf Noktaları

Çalışma hayatındaki İş ilişkisinin temelini iş sözleşmesi oluşturmaktadır. Bu sözleşme, hem işverenin hem de çalışanın hak ve yükümlülüklerini belirleyen en önemli hukuki belgedir. Doğru ve eksiksiz hazırlanmış bir iş sözleşmesi, olası anlaşmazlıkların önüne geçer. Aynı zamanda, çalışma barışının korunmasına da katkı sağlar. Bu kapsamlı rehberde, İş Sözleşmesi Hazırlama sürecini adım adım ele alacağız. 2025 yılı itibarıyla dikkat etmeniz gereken yasal düzenlemeleri sizin için derledik. Sözleşme türlerini, olmazsa olmaz maddeleri ve sık yapılan hataları da burada bulacaksınız. Amacımız, işverenlerin ve İK profesyonellerinin yasalara uygun sözleşmeler hazırlamasına yardımcı olmaktır. Böylece her iki tarafı da koruyan anlaşmalar ortaya çıkar.

İş Sözleşmesi Nedir ve Neden Bu Kadar Önemlidir?

Öncelikle, iş sözleşmesinin tanımını yapalım. İş sözleşmesi bir anlaşmadır. Bir taraf (işçi) belirli bir ücret karşılığında iş görmeyi (çalışmayı) üstlenir. İşçi bu işi bağımlı olarak yapar. Diğer taraf (işveren) ise ücret ödemeyi üstlenir. Bu sözleşmenin yasal dayanağı temel olarak 4857 Sayılı İş Kanunu’dur.

Peki, iş sözleşmesi neden bu kadar önemlidir? İşte birkaç temel neden:

• Yasal Güvence Sağlar: Her iki tarafın da haklarını ve sorumluluklarını yasal bir çerçeveye oturtur.
• Beklentileri Netleştirir: Çalışma koşulları, ücret, izinler gibi konularda belirsizliği ortadan kaldırır.
• Anlaşmazlıkları Önler: Yazılı ve net bir sözleşme, gelecekte ortaya çıkabilecek pek çok uyuşmazlığın önüne geçer.
• İspat Kolaylığı Sunar: Herhangi bir hukuki durumda, taraflar iddialarını sözleşmeye dayanarak ispatlayabilir.

Kısacası, iyi hazırlanmış bir iş sözleşmesi, sağlıklı bir iş ilişkisi için şarttır.

İş Sözleşmesi Türleri Nelerdir?

İş Kanunu ve uygulamada farklı ihtiyaçlara yönelik çeşitli iş sözleşmesi türleri mevcuttur. İşveren olarak doğru sözleşme türünü seçmeniz, yasal yükümlülükleriniz açısından büyük önem taşır.

1. Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

Bu sözleşme türü, iş ilişkisini herhangi bir süreyle sınırlandırmaz. Asıl olan ve en yaygın kullanılan sözleşme türüdür. Fesih koşulları İş Kanunu’nda belirtilen genel hükümlere tabidir. Genellikle, iş güvencesi hükümleri bu tür sözleşmeler için geçerlidir.

2. Belirli Süreli İş Sözleşmesi

Belirli süreli iş sözleşmesi, adından da anlaşılacağı gibi, belirli bir sürenin sonunda kendiliğinden sona erer. Ancak, İş Kanunu bu tür sözleşmelerin yapılabilmesi için “objektif koşulların” varlığını arar. Örneğin; belirli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi durumlar objektif koşul sayılır. İşverenler, sırf iş güvencesi hükümlerinden kaçınmak için bu sözleşme türünü keyfi olarak kullanamaz. Aksi takdirde, mahkeme sözleşmeyi baştan itibaren belirsiz süreli sayabilir. Esaslı bir neden olmadıkça zincirleme yapılan belirli süreli sözleşmeler de belirsiz süreliye dönüşür.

3. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi

Kısmi süreli iş sözleşmesini, çalışanın normal haftalık çalışma süresi daha az belirlendiğinde yaparsınız. Bu süre, tam süreli emsal çalışana göre önemli ölçüde az olmalıdır. Genellikle haftalık çalışma süresi, tam süreli çalışmanın üçte ikisinden az olan çalışmalar bu kapsama girer. Kısmi süreli çalışanlar, tam süreli çalışanlarla aynı haklara sahiptir. Sadece çalışma süreleri oranında farklı bir işleme tabi tutulmazlar. Örneğin, yıllık izin ve kıdem tazminatı gibi haklarını çalışma süreleriyle orantılı olarak alırlar.

4. Deneme Süreli İş Sözleşmesi

Aslında bu ayrı bir sözleşme türü değildir. İşverenler, genellikle belirsiz veya belirli süreli iş sözleşmelerinin başına “deneme süresi” kaydı koyar. Deneme süresi en fazla iki ay olabilir. Ancak, toplu iş sözleşmeleriyle bu süreyi dört aya kadar uzatabilirsiniz. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini feshedebilir. Bunun için bildirim süresine gerek yoktur ve tazminatsız fesih yapabilirler. Fakat, çalışanın çalıştığı günlere ait ücret ve diğer hakları saklıdır.

5. Çağrı Üzerine Çalışma Sözleşmesi

Bu sözleşme türünde, işçi iş görme edimini belirli bir çağrı üzerine yerine getirir. İşveren, kendisine ihtiyaç duyulması halinde işçiyi çağırır. Bu sözleşmeyi yazılı olarak yapmanız zorunludur. Çalışanın ne kadar süreyle çalıştırılacağını belirtmelisiniz. Ayrıca çalışma günleri ve temel ücret gibi unsurların da net olması gerekir.

6. Uzaktan Çalışma Sözleşmesi

Özellikle son yıllarda uzaktan çalışma modeli yaygınlaştı. Bu model için ayrı bir sözleşme yapmanız veya mevcut sözleşmeye ek hükümler koymanız önemlidir. Bu sözleşmede işin tanımını açıkça belirtmelisiniz. İşin yapılma şeklini, süresini ve yerini de yazmalısınız. Ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar da net olmalıdır. Ayrıca, işverenin iş araçlarını sağlama yükümlülüğüne değinmelisiniz. İşle ilgili giderleri karşılama ve iletişim gibi konular da önemlidir. Veri koruma hususlarını da sözleşmeye eklemelisiniz.

İş Sözleşmesinde Mutlaka Bulunması Gereken Temel Maddeler (Asgari Unsurlar)

İş Kanunu’na göre, yazılı sözleşmelerde bazı asgari unsurlar bulunmalıdır. İşverenler, sözleşme hazırlarken bu maddelere özellikle dikkat etmelidir:

• Tarafların Kimlik Bilgileri: İşverenin unvanı ve adresi yer almalıdır. İşçinin adı, soyadı, T.C. kimlik numarası ve adresi gibi bilgiler de eksiksiz olmalıdır.
• İşin Yapılacağı Yer: Çalışmanın nerede gerçekleşeceğini açıkça belirtin.
• Yapılacak İş (Görev Tanımı): İşçinin hangi pozisyonda çalışacağını tanımlayın. Ne tür görevler üstleneceğini net bir şekilde yazın.
• İş Sözleşmesinin Türü ve Süresi: Sözleşmenin belirsiz mi, belirli süreli mi olduğunu belirtin. Belirli süreli ise, sürenin ne zaman başlayıp biteceğini açıkça yazın.
• Ücret: Asıl ücreti ve varsa ücret eklerini (prim, ikramiye vb.) belirtin. Tutar veya hesaplama yöntemiyle birlikte yazın. Ücretin ödeme şekli ve zamanı da sözleşmede yer almalıdır.
• Çalışma Süreleri ve Ara Dinlenmeleri: Günlük ve haftalık çalışma sürelerini kanuna uygun olarak belirtin. Ara dinlenme sürelerini de yazın.
• Yıllık Ücretli İzin Hakkı: Çalışanın kıdemine göre hak kazanacağı yıllık ücretli izin süresini belirtin. Kullanım koşulları hakkında da bilgi verin.
• Fesih Koşulları ve Bildirim Süreleri: Sözleşmenin fesih şartlarını açıklayın. İş Kanunu’ndaki ihbar sürelerine ilişkin genel hükümlere atıf yapabilirsiniz. Ya da özel koşullar (kanuna aykırı olmamak kaydıyla) ekleyebilirsiniz.
• Deneme Süresi: Eğer bir deneme süresi öngörüyorsanız, süresini açıkça yazın.
• İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri: İşverenin iş sağlığı ve güvenliği konusunda gerekli önlemleri alacağına dair genel bir taahhüt ekleyin.
• Sözleşmenin Düzenlendiği Tarih ve Tarafların İmzaları: Sözleşmenin düzenlendiği tarihi atın. Hem işveren (veya yetkili temsilcisi) hem de işçi sözleşmeyi imzalamalıdır.

İş Sözleşmesine Eklenebilecek Diğer Önemli Maddeler (Duruma Göre)

Yukarıdaki asgari unsurlara ek olarak, sözleşmeye başka maddeler de ekleyebilirsiniz. İşin niteliğine ve tarafların ihtiyaçlarına göre bu maddeler değişebilir. İşte bunlardan bazıları:

• Gizlilik Taahhüdü (NDA): İşçinin, işi gereği öğrendiği ticari sırları koruyacağına dair bir maddedir. Gizli bilgileri saklayacağını taahhüt eder.
• Rekabet Yasağı: Bu madde, işçinin iş sözleşmesi sona erdikten sonra işverenle rekabet etmemesini öngörür. Belirli bir süre ve coğrafi alanda bu yasak geçerli olur. Ancak, bu maddenin geçerliliği sıkı yasal koşullara bağlıdır.
• Fazla Çalışma Koşulları ve Ücreti: Fazla çalışma yapılması durumunda bunun koşullarını belirtin. Ücretini ve işçinin yazılı onayının nasıl alınacağını yazın. (Fazla çalışma için her yıl başında yazılı onay almanız yasal bir gerekliliktir.)
• Eğitim Şartı ve Geri Ödeme Koşulları: İşveren çalışana özel bir eğitim aldırdıysa, bazı hükümler koyabilir. Çalışanın belirli bir süre çalışmaması halinde eğitim masraflarının bir kısmını geri ödemesini isteyebilir. (Ancak bu da belirli yasal sınırlamalara tabidir.)
• Fikri Mülkiyet Hakları: Çalışanın işi sırasında ürettiği eserler üzerindeki fikri mülkiyet haklarını düzenleyebilirsiniz. Hakların kime ait olacağını belirleyebilirsiniz.
• Ek Yan Haklar: Prim, ikramiye gibi ek menfaatlerin detaylarını yazabilirsiniz. Özel sağlık sigortası, araç tahsisi veya cep telefonu gibi hakların koşullarını da belirtebilirsiniz.
• Disiplin Hükümleri: Şirketin personel yönetmeliğine veya disiplin kurallarına atıf yapabilirsiniz.

İş Sözleşmesi Hazırlarken Sık Yapılan Hatalar ve Kaçınılması Gerekenler

İş sözleşmesi hazırlarken dikkatli olmak önemlidir. Bu, ileride yaşanabilecek sorunları büyük ölçüde engeller. İşverenler şu hatalardan özellikle kaçınmalıdır:

• Kanuna Aykırı Hükümler Koymak: İş Kanunu’nun emredici hükümlerine aykırı maddeler geçersiz sayılır. Örneğin, yasal süreden daha az yıllık izin veremezsiniz.
• Belirsiz ve Muğlak İfadeler Kullanmak: Hak ve sorumlulukları net bir dille ifade etmelisiniz. Yoruma açık ifadeler anlaşmazlıklara yol açar.
• Yazılı Yapma Zorunluluğuna Uymamak: İş Kanunu, bir yıldan uzun süreli belirli süreli sözleşmelerin yazılı yapılmasını zorunlu tutar. Diğer durumlarda yazılı yapmanız ispat açısından şiddetle tavsiye edilir. Uzaktan çalışma sözleşmeleri de yazılı olmak zorundadır.
• Tek Taraflı Ağır Koşullar Dayatmak: Sözleşme, taraflar arasında bir denge gözetmelidir.
• Güncel Mevzuatı Dikkate Almamak: İş hukuku dinamik bir alandır. Eski tarihli sözleşme şablonları kullanmak risklidir. Güncel değişiklikleri takip etmemek de sorun yaratır.
• Çalışana Bir Nüshasını Vermemek: İş sözleşmesinin bir nüshasını mutlaka çalışana vermelisiniz.

İş Sözleşmesinin Geçerliliği ve Yasal Sonuçları

Taraflar bir iş sözleşmesini imzaladığında, bu yasal olarak bağlayıcı bir belge olur. Sözleşmede yer alan hükümler, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirler. Herhangi bir anlaşmazlık durumunda, mahkeme öncelikle sözleşme hükümlerini dikkate alır. Ancak, sözleşmedeki bir hüküm İş Kanunu’nun emredici hükümlerine aykırıysa durum değişir. Bu durumda kanun hükmü geçerli olur. Yani, sözleşme ile çalışanın yasal haklarını kısıtlayamaz veya ortadan kaldıramazsınız. İşverenler, bu nedenle sözleşme hazırlarken kanunun çizdiği sınırlara dikkat etmelidir.

Sonuç: Sağlam Bir İş İlişkisinin Temeli Doğru Sözleşmedir

Sonuç olarak, iyi hazırlanmış bir iş sözleşmesi önemlidir. Ayrıca, yasalara uygun ve her iki tarafın da haklarını koruyan bir sözleşme, sorunsuz bir çalışma ilişkisinin temelini atar. Bu yüzden, bu içerikte belirttiğimiz türler ve temel maddeler size yol göstermeyi amaçlar. Çünkü, dikkat edilmesi gereken noktalar da işverenlere ve İK profesyonellerine yardımcı olacaktır. Ancak, her işin ve her şirketin kendine özgü ihtiyaçları olabileceğini unutmayın. Özellikle karmaşık durumlarda veya tereddüt ettiğiniz noktalarda profesyonel destek almanız faydalıdır. Bir iş hukuku uzmanı veya deneyimli bir İK danışmanı sizi olası yasal risklerden koruyacaktır. Ayrıca daha sağlıklı iş ilişkileri kurmanıza da yardımcı olacaktır.

İş Sözleşmesi Hazırlama Rehberi: Kaynakça

İş Sözleşmesi Hazırlama Rehberi makalesindeki bilgileri hazırlarken genel olarak aşağıdaki kaynak türlerinden yararlandık. Çünkü, herhangi bir spesifik hukuki durum için güncel mevzuat ve uzman görüşlerine başvurmanız esastır:

• 4857 Sayılı İş Kanunu ve İlgili Yönetmelikler.
• Yargıtay’ın İş Hukuku alanındaki güncel içtihatları ve kararları.
• İş Hukuku alanında uzmanlaşmış akademisyenlerin ve hukukçuların yayınlanan eserleri, kitapları ve makaleleri.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan rehberler ve bilgilendirme dokümanları.
• Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) mevzuatı ve ilgili genelgeler.